‘Plots speelde Natalia weer piano, toen wisten we het’
Galapagos zegt haar niets, maar het pilletje zal ze nooit vergeten: ‘Op een nacht kon ik weer zonder pijn slapen.’ 36 arme Moldavische reumapatiënten testten in 2011 het nieuwe medicijn filgotinib. De miljardendeal van het Nederlands-Belgische biotechbedrijf met de Amerikaanse farmareus Gilead begon dus hier. ‘Hopelijk vergeet Galapagos hen niet.’
Dat Chisinau de hoofdstad is, is een quizweetje. Maar niemand spreekt het uit zoals ze het daar zelf doen: Kisinau. Kenners weten dat Moldaviërs hun buurlanden veel punten geven op het Eurovisiesongfestival. Maar verder...
Voor veel West-Europeanen is Moldavië eigenlijk maar één man. Hij heet Andrei Tchmil en voor hij als genaturaliseerde Belg triomfeerde in Parijs-Roubaix en de Ronde van Vlaanderen stond achter zijn naam '(Mol)' in de uitslagen. Een mede-Europeaan dus, al werd hij geboren in Chabarovsk, helemaal in het oosten van Rusland, waar het bijna China is. Na zijn carrière keerde Tchmil terug naar Moldavië, hij was er zelfs een tijdje minister van sport, en het eerste wat je bij het Zentrum Hotel ziet zijn drie huurfietsen waarop ‘Andrei Tchmil Bike Company’ staat.
Maar dokter Tatiana Rotaru zegt: ‘Ik ken hem niet.' Echt verbazen doet dat ook niet. De taxirit naar het centrum leerde dat je ook in Chisinau nu Porsche Cayenne, McDonald’s en KFC hebt, maar dat Wikipedia misschien ook wel gelijk heeft: ‘Het land geldt als één van de armste landen in Europa.’ In de stad barst het asfalt en stijgt de weg soms abrupt. Wie fietst hier?
Groot nieuws
Half juli 2019. Het Financieele Dagblad en de Vlaamse zakenkrant De Tijd melden dat de Amerikaanse farmareus Gilead ruim €4,5 mrd in Galapagos investeert. Groot nieuws. Zo verzekert Galapagos zich van een zelfstandig voortbestaan voor de komende tien jaar. Belangrijk in dit verhaal is filgotinib, een middel tegen reumatoïde artritis. Wanneer het daadwerkelijk op de markt komt, is nog niet bekend, maar al eerder schreven het FD en De Tijd dat de doorbraak van Galapagos te danken is aan een studie uit 2011 op 36 patiënten in Moldavië.
Hoe kwam Galapagos in Moldavië om filgotinib te testen?
Annegret Van der Aa, tegenwoordig chief operating officer van biotechbedrijf Octimet Oncology in het Belgische Beerse, was in 2011 nog onderzoeker bij Galapagos. Aan de telefoon vertelt ze dat het in westerse landen niet zo makkelijk is om kandidaten te vinden voor klinische studies. ‘Zeker in 2011 was dat in niet-westerse landen nog anders.’
Via een eerdere samenwerking werd Galapagos in contact gebracht met dokter Tatiana Rotaru, die een commerciële organisatie runde voor het uitvoeren van klinische studies in Chisinau. Van der Aa: ‘En zij legde dan weer het contact met professor Minodora Mazur van het Institutul de Cardiologie, een reumatoloog. Rotaru deed de logistieke kant en bleef de tussenpersoon, de professor nam de medische evaluatie van de patiënten voor haar rekening. De snelheid waarmee daar de eerste testresultaten bereikt werden, was indrukwekkend.’
Dokter Tatiana Rotaru (l.) en professor Minodora Mazur.Foto: Rik van Puymbroeck
Fase 2
Avond in Chisinau, in het hotel pikt Tatiana Rotaru (‘I am at the reception. In white dress’, smst ze) de verslaggever op, en neemt hem mee naar het restaurant waar professor Mazur wacht. De eerste keer dat ze zelf van Galapagos hoorden was in 2010. Rotaru werkte toen voor een Moldavisch-Duitse firma die gespecialiseerd was in ‘Phase 1 trials’, zeg maar de eerste testen van nieuw ontwikkelde, mogelijke, medicijnen. Maar Galapagos zat al een fase verder in juni 2011, in fase 2, waarbij kandidaat-medicijnen bij patiënten geëvalueerd worden. Van der Aa: ‘De zomer maakt het traditioneel nog moeilijker om patiënten te vinden voor klinische proeven. Maar niet in Moldavië.’
‘Ik had een lijst met zeker driehonderd patiënten', herinnert Minodora Mazur zich. ‘Ik riep alle reumaspecialisten van het land op om hun patiënten die niet reageerden op Methotrexaat (een bestaand middel tegen de aandoening, red.) naar mij te sturen. Maar ik nam ook contact op met geriaters en gynaecologen. Sommige patiënten vinden hier immers niet de weg naar de juiste dokter.’
Kandidaten vinden was makkelijk. Mazur: ‘Hier is geen goede sociale zekerheid, dus wordt er vaak op familie gerekend. Het probleem met reumatoïde artritis is dat de aandoening zich vooral manifesteert bij veertigers. Maar dat zijn mensen die zelf nog kleine kinderen hebben en die aan de andere kant gepensioneerde ouders hebben. Op geen van beide kunnen ze terugvallen voor financiële hulp. Daarom waren ze zo blij dat ze aan de test mee mochten doen.’
Uiteindelijk screende Mazur 96 patiënten om zo de 36 geschikte deelnemers aan het onderzoek te identificeren. ‘Sommigen vielen af omdat ze bijvoorbeeld andere aandoeningen zoals hepatitis hadden.’
Stap voor stap
Er waren in de zomer van 2011 drie groepen: twee die elk filgotinib kregen, de derde kreeg een placebo. Mazur: ‘Het werd zo ongelooflijk snel duidelijk. Al na een week of twee zag ik wie in de groep mét filgotinib zat. Eén van de duidelijke symptomen bij reumatoïde artritis is ochtendstijfheid in de gewrichten. De handen bijvoorbeeld. Als je die patiënten vraagt om de pijn, op een schaal van 100, te vergelijken en na drie weken zeggen ze dat hij 40% minder is, dan weet je het.’
Een patiënt zei: ‘Ik voel me goed. Mijn handen voelden deze morgen niet stijf aan.’ Dat was de 'eerste klik’, zegt Mazur. ‘De vrouw had lang getwijfeld of ze mee moest doen. Alles had ze al gekregen: ontstekingsremmers, Methotrexaat. Dit beschouwde ze als haar laatste kans.'
Al snel rinkelde het belletje in het hoofd van professor Mazur een tweede keer. ‘Een vrouw van 27, eigenlijk nog heel jong, was al jaren aan het sukkelen. Natalia heet ze. Ze speelde piano, maar dat was lang geleden. Door haar aandoening kon ze dat simpelweg niet meer. Na vier weken kwam ze op consult en zei ze: “Ik kan weer piano spelen.”' Mazur richt zich op. ‘Toen wist ik het. Diezelfde dag hebben we naar Galapagos gebeld.’
Een jaar later trouwde Natalia, weer een jaar later was ze zwanger en nu is ze moeder. Piano speelt ze nog altijd. Al merkt ze wel een terugval. Logisch: de test met filgotinib ligt al even achter de rug, nu is het wachten op het echte medicijn.
Straatbeeld in Chisinau.Foto: Rik van Puymbroeck
Geen daklozen, maar ook geen jongeren
Dokter Rotaru verzorgt een nachtelijke sightseeing in Chisinau. ‘Daklozen ga je niet zien; we zorgen voor elkaar. Maar veel jongeren zul je ook niet zien. Er zijn te weinig banen. Wie twintig is vertrekt naar Italië, Spanje, Frankrijk of Rusland. Moldavië leeft vooral van landbouw. Maar we hebben geen zee en er is weinig export. Tot 2009 was Rusland de belangrijkste afzetmarkt, maar toen onze leiders naar Europa begonnen te kijken en bijvoorbeeld afspraken maakten over het reizen zonder visum, sloot Rusland de markt af. Alleen al het feit dat onze wijn niet meer naar Rusland kon was een ramp.’