Arnout Jaspers: De burger die ‘van het gas af moet’ stoot niet minder maar meer CO2 uit
ArnoutJaspers 11-1-25 def
Aanleg warmtenet in het kader van het Programma Haarlem Aardgasvrij 2040. Beeld: appm.nl
Door Arnout Jaspers
11 januari 2025
Geplaatst in EnergietransitieKlimaat
Deel dit artikel:
Stel, de overheid concludeert op zeker moment dat het beter is voor het klimaat, als de burger elektrisch gaat rijden in plaats van op benzine of diesel. De burger moet als het ware ‘de fossiele auto uit’. Er komt ruime subsidie voor de aanschaf van een elektrische auto, en de overheid belooft dat stroom altijd zo goedkoop zal blijven, dat elektrisch rijden nooit duurder is dan fossiel rijden.
Er staat wel wat tegenover: iedereen die zo’n gesubsidieerde elektrische auto aanschaft, moet zijn benzine-auto en eventuele motor of brommer ter vernietiging inleveren bij de overheid, en je krijgt een stempel in je rijbewijs, dat inhoudt dat je voor de rest van je leven alleen nog elektrisch mag rijden. Kiezen voor elektrisch is totaal en onherroepelijk. Achteraf blijkt ook, dat die belofte van goedkope stroom niets om het lijf had: dat tarief stijgt gewoon mee met de marktprijs, zodat elektrisch rijden al snel duurder is dan fossiel rijden. Zou u met wijsheid achteraf elektrisch gaan rijden?
Duurder voor de klant
Zo’n regeling bestaat niet voor elektrisch rijden, maar dat is, mutatis mutandis, wel hoe de overheid de Nederlander ‘van het gas af’ en aan het warmtenet probeert te krijgen. Dat project ligt ver achter op het voor de Energietransitie gedroomde tijdschema, ondanks dat gemeenten wijk voor wijk, straat voor straat, van deur tot achter de voordeur, de burger proberen te overtuigen om de overstap te maken. Regelrecht dwingen mag namelijk niet.
Bewoners stribbelen tegen, degenen die zich om lieten praten worden ondanks alle mooie beloftes vaak geconfronteerd met fors hogere energierekeningen, en af en toe wordt hun douche ineens koud. Grote energiemaatschappijen als Vattenfall en Eneco blazen de laatste tijd zelf projecten voor warmtenetten af, omdat ze aan zien komen dat het duurder wordt voor de klant dan gewoon de HR-ketel blijven gebruiken, of eventueel een elektrische warmtepomp.
Warmtenetten zouden woningen klimaatneutraal verwarmen, en nog goedkoper dan met gas ook. Maar in elke wijk waar zo’n warmtenet wordt uitgerold, eist de gemeente dat de gasleidingen daar letterlijk uit de huizen en uit de straat gesloopt worden, zodat niemand ooit nog terug kan naar gas en ook elektrisch koken onvermijdelijk is. Een warmtenet is altijd een monopolie voor de uitbater (in casu: de gemeente) en gedwongen winkelnering voor de consument. En dat zo ongeveer levenslang, want het gaat om je eigen huis.
Burgers voelen op hun klompen aan dat hier iets niet klopt. Als je huis verwarmen via een warmtenet zo milieuvriendelijk en aantrekkelijk is, waarom kan dat dan niet worden aangeboden als optie naast verwarmen met gas? Waarom mogen in een wijk nooit een warmtenet en het gasnet dat er al lag, naast elkaar blijven bestaan?
Concurrentie is onmogelijk gemaakt
Dat laat zich raden: een warmtenet is dermate duur in aanleg en inefficiënt in bedrijfsvoering (circa 30 procent van de warmte gaat onderweg verloren), dat het alleen een beetje betaalbaar te houden is als alle huizen in het bereik van het warmtenet klant worden (er mogen geen ‘gasklevers’ overblijven, in het jargon). Bovendien moet de gemeente de garantie hebben dat dit tot in lengte van jaren zo blijft.
Als huiseigenaren hun HR-ketel in de bijkeuken konden laten hangen, naast de installatie van het warmtenet, dan hebben die de mogelijkheid om na een aantal jaren weer over te schakelen op gas, als het aanbod van het warmtebedrijf hen niet bevalt. Dat kan de gemeente natuurlijk niet laten gebeuren, concurrentie van een andere aanbieder!
Een ontluisterend grafiekje
Als een warmtenet echt hele wijken compleet ‘van het gas af’ zou helpen, zou je nog een eind kunnen meegaan in zulke drangmaatregelen. De praktijk is echter maar al te vaak, dat een warmtenet het gasverbruik slechts verplaatst van decentraal, bij de burger thuis in diens HR-ketel, naar centraal door de gemeente. Immers, de biomassacentrale die in veel gevallen aan zo’n warmtenet hangt, kan niet snel bijschakelen op piekmomenten, daar is nog een aparte gascentrale voor nodig.
In dat verband postte energieconsulent Martien Visser onlangs een ontluisterend grafiekje op X, dat op basis van data van de Klimaatmonitor van de overheid de prestaties van warmtenetten vergelijkt met die van een HR-ketel:
Let speciaal op Helmond en Maastricht: daar hebben alle inspanningen en investeringen en de sloop van het gasnet bereikt, dat er per bewoner nu meer CO2 wordt uitgestoten dan als die met een ordinaire HR-gasketel was blijven stoken. Dat is geen energietransitie, maar energietravestie. De warmtenetten in Groningen, Purmerend, Leiden en Den Haag besparen vrijwel geen CO2, als je bedenkt dat er nog een aantal gunstige aannames onder die berekening liggen.
De website van de Klimaatmonitor was ten tijde van het schrijven van deze column structureel onbereikbaar, dus ik heb het niet kunnen checken, maar ga er maar van uit dat de warmtenetten die wel een aanzienlijke CO2-besparing bereiken, zoals Enschede, Ede en Alkmaar, gebruik maken van restwarmte om hun water op te warmen. Die restwarmte kan afkomstig zijn van elektriciteitscentrales, afvalverbranders, of WKK-installaties: kleine elektriciteitscentrales bij bedrijven, die stroom opwekken en hun restwarmte nuttig weg kunnen zetten, hier dus in een warmtenet.
Die warmte – een fysisch onvermijdelijk bijproduct – is weliswaar opgewekt met fossiele brandstof, maar die CO2-uitstoot is al meegeteld bij het eigenlijke product, dus de opgewekte stroom. Als je zulke restwarmte nuttig gebruikt, is dat qua CO2-uitstoot ‘gratis’.
Biomassa
Dat voert tot de kern van het fiasco van de warmtenetten. De Energietransitie, eerst onder Ed Nijpels en later Rob Jetten, heeft tot dogma verklaard dat ‘de burger van het gas af moet’. Dat is een doel op zich geworden waarbij het er in de ergste gevallen – zie Helmond en Maastricht – niet eens meer toe doet dat dit zelfs volgens de officiële EU-rekenmethode leidt tot extra CO2-uitstoot.