Laat stikstofminister doorpakken: niks proefproces, gewoon bouwen
Jaspers column week 9DOCversie
‘Door en door hypocriete tweet’
Door Arnout Jaspers
22 februari 2025
Geplaatst in Femke WiersmaFrits BolkesteinStikstof
Deel dit artikel:
Deze week zijn terecht vele terugblikken gewijd aan de op 17 februari overleden Frits Bolkestein, een monument van de Nederlandse politiek. Ik heb hem niet persoonlijk gekend, maar kan het toch niet laten een eigen anekdote aan alle herinneringen aan Bolkestein toe te voegen.
Rond 2010 was ik hoofdredacteur van Pythagoras, een klein blad voor recreatieve wiskunde. Een fysiek redactieonderkomen hadden we niet, dus redactievergaderingen hielden we soms in de Amsterdamse Academische Club aan de UvA. Dat was destijds een rustiek gelambriseerde, veilige haven voor bedaarde intellectuelen. Brainstormen en tafelen gingen daar goed samen.
Ik besprak met de redactie een speciaal nummer van het blad dat we wilden gaan maken, waarin we mensen zouden interviewen die ooit wiskunde hadden gestudeerd, maar die later om heel andere redenen beroemd en succesvol waren geworden. Allerlei namen gingen over tafel, zoals Alexander Rinnooy Kan, Hugo Brandt Corstius en Maarten van der Weijden. ‘En wisten jullie dat Frits Bolkestein ook ooit wiskunde gestudeerd heeft?’, bracht ik in. Dat bleek nieuw voor de redactie. Nog geen minuut later ging de voordeur open, en wie stapt er naar binnen? Frits Bolkestein.
Het was echt zo’n samenloop van omstandigheden waarvan goedgelovige mensen zeggen: dat kan geen toeval zijn.
‘Decolonisation and decarbonisation’
De Amsterdamse Academische Club is twee jaar geleden bezet en gevandaliseerd door XR-achtige studentactivisten die eisten dat dit elitaire onderkomen werd getransformeerd tot een ‘autonomous space for students and staff to discuss and educate themselves on decolonisation and decarbonisation’ – typerend voor de woke agressie en domheid die Bolkestein verafschuwde en zijn hele politieke leven bestreden heeft, ook toen het woord ‘woke’ nog niet eens bestond.
De laatste paar jaar was Bolkestein echt oud en moe, en bemoeide zich nauwelijks nog met de actualiteit. Over het Nederlandse stikstofdrama heb ik hem dan ook niet gehoord, maar ik heb wel een vermoeden hoe hij, in goede doen, gehakt gemaakt zou hebben van de D66-politici en -bestuurders die hier vooral verantwoordelijk voor zijn.
Een van de gekmakende struikelblokken in dit stikstofdrama, die landbouwminister Femke Wiersma nu uit de weg hoopt te kunnen ruimen, is de ondergrens voor vergunningsplicht van 0,005 mol (stikstofdepositie per hectare per jaar, ofwel 0,07 gram, ofwel het beruchte vogelpoepje). Wiersma kondigde afgelopen week aan, dat ze, op basis van een peer-reviewde, dus wetenschappelijke onderbouwde publicatie, die grens gaat optrekken naar 1 mol, dus tweehonderd keer zoveel. Daarmee zou de bouw van het slot kunnen, en de absurd illegale status van de duizenden PAS-melders zou rechtgezet worden, omdat die allemaal onder de 1 mol zitten.
Nu hoeven alleen bedrijven of evenementen die minder dan die homeopathische 0,005 mol op omringende Natura2000-gebieden laten neerslaan, geen tijdrovende en dure procedure te doorlopen om een natuurvergunning aan te vragen. Die zal vaak door de ingehuurde ecologen nog geweigerd worden ook, met als argument ‘Er is al te veel stikstof, er mag niets meer bij’. Daarom kan er vrijwel niets meer in de wijde omgeving van Natura2000-gebieden, en dat is zo’n beetje heel Nederland buiten de Randstad.
Al jaren is duidelijk dat zulke letterlijk onmeetbaar kleine hoeveelheden stikstof, zoals berekend door computermodel Aerius, nauwelijks enige relatie met de werkelijkheid hebben. Bovendien, zelfs als je van duizend boerderijen rond een Natura2000-gebied die 0,005 mol optelt, en aanneemt dat die reëel zijn, dan kom je nog niet aan een hoeveelheid stikstof (5 mol) die enig meetbaar effect op de natuur heeft. Vandaar dat je in Duitsland als individueel bedrijf tot 21 mol stikstofdepositie mag veroorzaken zonder dat je een natuurvergunning hoeft aan te vragen.
Nalatig
In een rationele politieke omgeving was dit hele probleem al jaren geleden met één pennestreek opgelost. De minister heeft namelijk de bevoegheid om die ondergrens op te trekken naar een waarde die wel wetenschappelijk onderbouwd is, daarvoor hoeft de wet niet eens veranderd te worden. Dat de stikstofminister in het vorige kabinet, Christianne van der Wal, dit niet eens geprobeerd heeft, is bijna criminele nalatigheid, gezien de gevolgen voor Nederland. (NB: dit staat los van de voor Van der Wal heilige ‘stikstofdoelen’, dat wil zeggen in 2035 en 2050 bepaalde percentages Natura2000-gebieden in ‘goede staat van instandhouding’ brengen).
‘Een hogere ondergrens is niet juridisch houdbaar’, roept de ecolobby triomfantelijk, allang blij dat stikstofregels geen wetenschappelijk onderbouwing meer nodig hebben, maar nu het exclusieve domein van juristen geworden zijn. Inderdaad heeft de Raad van State met hun PAS-uitspraak in 2019 en daarna nog met hun vonnis over de Bouw- en Sloopvrijstelling, de facto een ondergrens van 0 ingevoerd (wat rekentechnisch in Aerius neerkomt op 0,005 mol).
Hiervoor beroepen ze zich op het voorzorgsprincipe: zelfs van homeopathische hoeveelheden stikstof valt een effect op de natuur ‘niet op voorhand uit te sluiten’. Op grond van het voorzorgsprincipe kun je barbecuen op Rottumerplaat verbieden, want het valt niet bij voorbaat uit te sluiten, dat een vleug rook van die barbecue het vasteland bereikt en enige picogrammen fijnstof deponeert in de longen van een Groninger.
Gelukkig is de Raad van State niet consequent. In een andere stikstofzaak erkenden ze namelijk wel de afkapgrens van 25 kilometer in Aerius. Dat wil zeggen: op meer dan 25 kilometer van de bron worden de berekeningen van Aerius dermate onzeker, dat het niet meer te verantwoorden is om die gegevens te gebruiken. Ze zeggen zelfs letterlijk in hun vonnis, dat zulke afkapgrenzen gebaseerd moeten zijn ‘op de beste wetenschappelijke kennis’. Exact hetzelfde argument dus, waarom Wiersma nu een wetenschappelijk onderbouwde – niet puur rekentechnische – ondergrens vast wil stellen. Dat vonnis van de Raad van State was nog in het tijdperk Van der Wal, en ik heb toen al opgeroepen om dit te gebruiken om de 0,005 mol aan te vechten bij de rechter. Maar Van der Wal was de handtas van de D66-lobby in dat kabinet, dus er gebeurde niets.