Gezondsheidecononoom Werner Brouwer:
Werner Brouwer - 04/02/10, 00:00
Er zijn geen goede gronden mensen met ’ongezonde’ levensstijl meer zorgpremie te laten betalen.
Roken (Trouw)
In een uitgelekt advies van de Raad voor de Volksgezondheid en de Zorg (RVZ) wordt Minister Klink aangeraden om rokers en mensen met overgewicht meer zorgpremie te laten betalen dan mensen met een gezonde levensstijl. Aangezien veel zorgkosten ontegenzeggelijk samenhangen met ongezond gedrag en de zorgkosten oplopen, wordt geschermd met het beginsel ’de vervuiler betaalt’. De RVZ is niet de eerste om deze suggestie op te werpen. Hopelijk zijn ze wel de laatste. Er zijn namelijk drie belangrijke bezwaren tegen suggesties als deze.
Allereerst is de reden waarom rokers en mensen met overgewicht meer premie zouden moeten betalen tot dusver volstrekt onduidelijk. Weliswaar hangen veel zorgkosten samen met ongezond gedrag, maar dat wil niet zeggen dat de zorg goedkoper wordt wanneer mensen gezonder gaan leven. Dat is een zeer hardnekkig misverstand.
Mensen die roken en overgewicht hebben worden gemiddeld eerder ziek en krijgen andere ziekten dan mensen die gezond leven. Per jaar dat rokers en mensen met ernstig overgewicht leven zijn ze daardoor weliswaar duurder dan gezond levende mensen, maar ze leven ook korter dan gezond levende mensen. Juist op een hoge leeftijd (die veel rokers niet bereiken) worden relatief hoge kosten gemaakt. Uiteindelijk maakt dit dat juist gezond levende mensen het duurst zijn voor de zorg, over hun hele leven gerekend.
Recente berekeningen geven aan dat rokers zo’n 60.000 euro en mensen met ernstig overgewicht zo’n 30.000 euro goedkoper zijn over hun hele leven gerekend dan mensen met een gezonde levensstijl. Ongezond leven straft zich dan ook vooral door een korter leven en meer ziekte, niet door hogere zorgkosten.
Er zijn ook geen aanwijzingen dat we meer solidair zijn met ongezond levenden. Sterker nog, zeker als we ook andere sectoren in het plaatje betrekken, zoals pensioenen, dan lijken ongezond levenden eerder in het nadeel. Wel premie betalen, maar er gemiddeld genomen veel korter van kunnen genieten.
De vraag is dan ook waarom rokers en mensen met overgewicht meer premie zouden moeten betalen. Waarvoor worden zij precies gestraft? Niet voor hoge zorgkosten of hoge solidariteit, dat is duidelijk. Als dat de basis is voor premiedifferentiatie dan verdienen rokers juist een lagere premie! Omdat ze zorgkosten veroorzaken die ’vermijdbaar’ zijn? Dat is uiteraard gedeeltelijk waar, maar de ’onvermijdbare’ zorgkosten zijn hoger en ongezond leven straft zichzelf al fors door de kortere levensduur.
Is het doel dan wellicht om mensen aan te zetten tot een gezonde leefstijl teneinde hun gezondheid te bevorderen? Dat is in ieder geval een logisch en zelfs nobel doel, maar gezien de aanleiding van het advies lijkt het helaas niet wat de RVZ beoogt. Ook zijn premieverhogingen een naar verwachting weinig doeltreffend en weinig geëigend middel om dit doel te bereiken. Juist het vergoeden van stoppen met roken interventies ligt dan meer voor de hand.
Ten tweede is een plan als dit in brede lijn onuitvoerbaar. Zo verzet de zorgverzekeringswet zich tegen het weigeren of verminderen van vergoeding op basis van verwijtbaar gedrag. Zelfs wanneer men opzettelijk door rood licht rijdt en vervolgens wordt aangereden, worden de daaruit voortvloeiende zorgkosten onverkort vergoed. Maar ook de praktische uitvoering is niet eenvoudig. Hoe zouden zorgverzekeraars moeten toezien op een gezonde levensstijl? Verrassingscontroles bij de mensen thuis?
Het vaststellen van een gezonde en ongezonde leefstijl is ook niet eenvoudig. Is kickboksen een gezonde sport? En leidt een lidmaatschap van de schaakclub ook tot een lagere premie? Vallen sportblessures nog wel onder de verzekering? Ze hangen samen met een gezonde levensstijl, maar zijn ook duidelijk ’verwijtbaar’. Daarbij is ook de nadruk op ’vrije keus’ van mensen erg groot. Nog altijd is het echter zo dat roken met name in lagere sociaal-economische klassen meer voorkomt dan in hogere. Is dat simpelweg te verklaren uit vrije keuze? Of spelen zaken als sociale normen en druk van vrienden en omgeving hierbij ook een rol? Met andere woorden: hoe ver strekt verwijtbaarheid?
Ten derde is dit plan gevaarlijk vanwege het ondermijnen van de brede solidariteit die momenteel binnen de zorg is geborgd. Het is waar dat er belangrijke vragen op ons afkomen in dat kader. Dit type voorstellen vormt daarop echter geen goed antwoord. Nuttiger is het te denken aan een zorgvuldige verhoging van het eigen risico en een verschuiving op termijn van voorspelbare kosten (bijvoorbeeld samenhangend met ouderdom) naar het individu. Ook een beperking van het basispakket, bijvoorbeeld door behandelingen voor zeer milde aandoeningen niet langer te financieren, is een optie.