Wordt het Zuidasdok de nieuwe Noord/Zuidlijn?
(geen BAM)
Begrotingstekort: Het schiet niet op met project A10 Zuid
Eva Janssen
Eva Janssen
Het grootste bouwproject in Amsterdam, aan de Zuidas, ligt al 1,5 jaar vrijwel stil. Er ontbreekt 1,2 miljard euro in het bouwbudget. 'Ik krijg de indruk dat het een bodemloze put is.'
MARC KRUYSWIJK, BAS SOETENHORST EN HERMAN STIL
"Het gaat aardig de goede kant uit wat betreft mijn voorspellingen. Het loopt volledig uit de hand." Hennes de Ridder kan enig cynisme niet onderdrukken. Al jaren waarschuwt de Delftse emeritus hoogleraar integraal ontwerpen voor ellende bij de aanpak van station Zuid en de snelweg bij de Amsterdamse Zuidas.
De voorziene puinhoop is inmiddels een feit; de oorspronkelijke aannemer heeft het bijltje erbij neergegooid, de geraamde kosten zijn van 1,4 miljard euro meer dan verdubbeld (3,1 miljard) en de opleverdatum is jaren naar achter geschoven, van 2023 naar mogelijk 2036. En o ja, er is een begrotingstekort van 1,2 miljard. "En het wordt alleen maar erger," voorspelt De Ridder.
Aan een te korte voorbereidingstijd kan het niet gelegen hebben. Ooit was het de bedoeling dat zowel het station als de snelweg geheel ondergronds zou komen, met bovenop een compleet nieuwe woon- en kantorenwijk. Dat plan flopte toen in 2009 de vastgoedinvesteerders vanwege de crisis afhaakten. Na lang onderhandelen en met een aangepast ontwerp begon het project opnieuw in 2017.
Uiteindelijk moet de verbrede ringweg A10 deels in een tunnel komen, waardoor bovengronds ruimte ontstaat voor spooruitbreiding van station Zuid, zodat daar alle internationale treinen kunnen stoppen. De 990 miljoen euro waarvoor het project wordt aanbesteed, blijkt echter bij lange na niet genoeg. De ruzie tussen aannemers en overheid over de extra kosten liep zo hoog op dat het bouwconsortium in 2019 aan de kant werd geschoven.
Sindsdien verkeert het Zuidasdok in een impasse. Al bijna 1,5 jaar kijken het Rijk, de gemeente Amsterdam, de provincie Noord-Holland en de Vervoerregio Amsterdam naar elkaar bij de vraag wie het begrotingstekort van 1,2 miljard moet aanzuiveren. Gebouwd wordt er nauwelijks nog; alleen aan bescheiden deelprojecten die al in gang waren gezet, zoals een tweede onderdoorgang bij station Zuid.
Kostenoverschrijdingen
Aan de cruciale ingrepen aan spoor en snelweg wil het demissionaire kabinet zijn handen niet branden, terwijl een oplossing voor het tekort ondenkbaar is zonder het Rijk. Dan moet er dus eerst een nieuwe regering zijn - en daar is nog geen enkel zicht op. Het trage formatietempo staat met stip op één in de nieuwste 'risico top tien', die de projectorganisatie Zuidasdok halfjaarlijks uitbrengt: 'De besluitvorming over het toekennen van aanvullend budget neemt te veel tijd in beslag.' Amsterdam is alvast bereid tot 'een eenmalige extra bijdrage', aldus een woordvoerder van wethouder van Financiën Victor Everhardt. Die bereidwilligheid ligt politiek gevoelig, vanwege het trauma van de Noord/ Zuidlijn.
De regering betaalde destijds ruim 1 miljard voor de aanleg van de metro, op voorwaarde dat Amsterdam voor alle kostenoverschrijdingen zou opdraaien. Toen de aanlegkosten ernstig uit de hand liepen, wimpelde politiek Den Haag smeekbedes van de hoofdstad voor extra financiële steun af. Aan het eind van de rit was de gemeentelijke bijdrage van 317 miljoen euro verzesvoudigd tot 1,9 miljard.
Dat nooit meer, was de gedachte van Amsterdam bij de onderhandelingen over het Zuidasdok. Immers, internationaal gezien gaan negen van de tien megaprojecten ruim over hun oorspronkelijke budget heen - in Nederland van de hogesnelheidslijn Zuid (1,2 miljard extra) en de Betuwelijn (met 4,7 miljard twee keer zo duur) tot de huidige renovatie van de Afsluitdijk, die al drie jaar over tijd en zeker 200 miljoen boven budget zit.
Eerder lukte het Amsterdam de bijdrage aan de zeesluis IJmuiden te maximaliseren op 46,5 van de ruim 650 miljoen, waardoor 164 miljoen aan kostenoverschrijdingen bij het Rijk en de bouwcombinatie terechtkwam. In de Zuidasovereenkomst met het Rijk, uit 2012, zegde de gemeente naast een bouwbijdrage van ruim 200 miljoen maximaal 55 miljoen voor kostenoverschrijdingen toe, een bedrag dat in de loop der jaren is opgelopen tot 61,7 miljoen.
Positieve effecten
De toenmalige wethouders Maarten van Poelgeest (GroenLinks) en Eric Wiebes (VVD) werden in de gemeenteraad uitvoerig geprezen over de Zuidasdeal, die de risico's voor de stad duidelijk begrensde. Nu de kosten de pan uitrijzen, blijkt Amsterdam toch weer bereid de portemonnee te trekken.
Collegepartij SP vindt het maar niets. "Het risico ligt bij het Rijk en daar moet het blijven," zegt fractievoorzitter Tiers Bakker. Zijn CDA-collega Diederik Boomsma valt hem bij. "Dit keer zijn er betere afspraken dan bij de Noord/Zuidlijn. Daar moeten we aan vasthouden."
Toch lijkt een raadsmeerderheid bereid de Zuidasdeal te herzien, inclusief oppositiepartij VVD. Coen Teulings, hoogleraar economie in Utrecht en oud-directeur van het Centraal Planbureau, vindt het verstandig. Met Henri de Groot, hoogleraar regionaal economische dynamiek aan de VU, berekende hij kort voor de coronacrisis in een kosten-batenanalyse dat de maatschappelijke opbrengsten van het Zuidasdok door de verwachte positieve effecten voor economie en samenleving 5,6 miljard euro bedragen.