'Hadden we de Postgiro nog maar'
dubbelgesprek | Banken bashen: acteur George van Houts bereikt er een groot publiek mee. Maar houdt zijn kritiek stand als hoogleraar Arnoud Boot tegenover hem zit? ,,Wat je beweert is veel te simpel."
Sander van Mersbergen en Sandra Phlippen 22-09-16, 17:30 Laatste update: 17:31
Dat een acteur zich onderdompelt in de financiële wereld, er theaterstukken over maakt en boeken over schrijft - hoogleraar Arnoud Boot vindt het geweldig. ,,Ik zou er geen enkel nadeel van zien. Dat is precies de betrokkenheid die je wilt hebben. Voor de crisis was het idee dat tien miljoen bankiers geen ongelijk konden hebben. Maar als de crisis iets geleerd heeft, is het dat de sector te belangrijk is om aan bankiers over te laten."
George van Houts, de acteur in kwestie, heeft zich met zijn theatergezelschap De Verleiders en met zijn nieuwe boek Door de Bank Genomen vastgebeten in een wat abstract thema: het geldstelsel. De manier waarop geld wordt beheerd en door de samenleving stroomt. Dat is voor het grootste deel in handen van commerciële banken en dat brengt in de ogen van Van Houts allerlei problemen met zich mee. Zoals het feit dat een voor de economie essentiële activiteit als geldcreatie, het scheppen van geld dus, nu een private aangelegenheid is.
,,De eerste keer dat ik erover las, schoof ik het nog terzijde als iets raars, iets van internetgekkies, een samenzweringstheorie. Maar toen ik het echt ging bestuderen, gingen voor mij gekscherend gezegd de poorten van de hel open. Hoe kan het dat ik dit niet weet? Waarom heb ik dit nooit geleerd? Ik vraag het ook altijd in de zaal: van wie is ons geld, van wie is het stelsel? 99 procent van de mensen denkt dat het van de overheid is. Maar dat is dus niet zo."
Banken creëren in het huidige systeem geld door kredieten te verlenen, hypotheken te verstrekken. Door het opbouwen van schulden dus. In de loop der eeuwen zijn banken steeds meer uit gaan lenen. De schuldenberg nam navenant toe. Van Houts: ,,Dat wij dat niet wisten, dat niemand dat wist, dat zette ons aan om er iets mee te doen."
En dus waarschuwt Van Houts nu al een paar jaar voor het Grote Kwaad dat de bankensector in zijn ogen is. Verhalen over het gekonkelfoes van de topmannen, over de veel te nauwe banden met de politiek, over Gerrit Zalm die zijn tijd vult met het spelen van computerspelletjes... Met 'banken bashen' is het lekker scoren. Voor banken bashen is hoogleraar Boot echter niet naar Utrecht gekomen, op deze snikhete septemberdag.
Hij is uitgenodigd om Van Houts op de grill te leggen. De acteur kan het allemaal wel roepen, dat de financiële wereld helemaal verkeerd in elkaar zit, en hij heeft er ook de retorische gaven voor. Maar klopt het wat hij zegt? Hij mag er een boek over hebben geschreven: uiteindelijk is hij acteur, geen professor. Boot, ook voorzitter van de Bankraad, trapt af.
Arnoud Boot (AB): ,,Wat ik me meteen afvroeg: waarom is dit nou het belangrijkste verhaal? Omdat de banken al in het verdachtenhoekje zaten? Dat mensen denken: dat geld waar ik vertrouwen in heb, komt van banken waar ik geen vertrouwen in heb. Dus kan ik het geld niet meer vertrouwen? Met die boodschap kun je een groot publiek bereiken. Maar ik ben op dat punt sceptisch. Het geldstelsel heeft wel enig belang, maar we hadden het op allerlei manieren in de hand kunnen houden. Waarom breng je dan toch die boodschap?"
George van Houts (GvH): ,,Omdat er zoveel misverstanden bestaan!"
AB: ,,Maar waarom is dat zo belangrijk? Ik weet niet hoe kankerbehandelingen verlopen of hoe het precies geregeld is dat baby's voldoende inentingen krijgen. Maar ik neem aan dat het goed geregeld is."
GvH: ,,Het begon natuurlijk met die enorme crisis. Banken moesten met overheidsgeld worden gered. Wouter Bos zei dat we in de afgrond keken. Dat toonde aan dat er een fundamentele systeemfout is die bijna niet te managen is. Het toezicht heeft niet gewerkt, de politiek heeft niet gewerkt. Het is bijna uit elkaar geknald. En naar mijn overtuiging staat het nog steeds op knallen.''
AB: ,,Het pessimisme over de sector deel ik helemaal. Maar waarom koppel je het nou aan het stelsel? We hebben het bestaande systeem gewoon laten ontsporen. De banken hadden de toezichthouders en wetgevers in hun zak. De kredietverlening liep volledig uit de hand, de huizenmarkt is ontploft. Als we dat niet hadden laten gebeuren, was Nederland met vlag en wimpel uit de crisis gekomen."
GvH: ,,Er is ook een moreel probleem. Een nutsvoorziening als het betalingsverkeer moet van ons allemaal zijn. Dat is een gut feeling. Commerciële partijen zouden daar geen winst uit mogen zuigen."
Dit punt is voor veel mensen nog wel te volgen. Ook Boot onderkent de morele verontwaardiging. ,,Mensen begrijpen niet dat het stelsel om kan vallen als er een bank omvalt. Dat is heel terecht." Maar hoe moet het dan wel? Wie zoekt naar oplossingen verzandt al snel in technische discussies, over geldcreatie en kredietverlening, over banken die geld maken met geld. Discussies die voor het gewone publiek amper te volgen zijn.
Van Houts en De Verleiders zijn zich bewust van de complexiteit van het dossier en sloegen daarom de handen ineen met de Stichting Ons Geld. Dat is een collectief dat niets minder wil dan een revolutie, een nieuwe financiële wereldorde.
Ook naar het gesprek van vandaag heeft Van Houts iemand van Ons Geld meegenomen. Edgar Wortmann is een bedrijfsjurist, die zich heeft vastgebeten in het dossier en typisch iemand die de acteur eerst nog als 'een internetgekkie' terzijde schoof. Wortmann spreekt in het vocabulaire van een zolderkamerprofessor en met de vasthoudendheid van een Jehovah's getuige.
Echt bevorderlijk voor de sfeer aan tafel is het niet. 'Geldstelstelfanaten' noemt Boot de tegenpartij op een gegeven moment. (Van Houts: ,,Bedankt voor de kwalificatie"). Wat Ons Geld en Van Houts willen? 'Gewoon een nieuw systeem', zoals Wortmann het omschrijft. ,,Een duidelijke knip."
Banken moeten zich beperken tot kredietverlening. Het creëren van geld zou een publieke taak moeten worden.
AB: ,,Ik zie niet in hoe je daarmee alle problemen oplost. Neem de Lehmann Brothers. Die hadden niets met geldcreatie te maken. Toch hebben ze ervoor gezorgd dat het systeem bijna in elkaar stortte. Het idee dat geldcreatie de reden is dat het stelsel omvalt, is veel te simpel."
GvH: ,,Dat zeggen we helemaal niet. Maar het risico wordt wel kleiner. Je moet zorgen dat banken failliet kunnen gaan zonder dat het systeem in gevaar komt."