Het FD vroeg voor dit artikel aan Van Wijnbergen of hij De schaduwelite had gelezen. Het antwoord was kort en neerbuigend: ‘Nee. Het lijkt me allemaal van betrekkelijk marginaal belang.’
Collega-econoom en -commissielid Sylvester Eijffinger las Engelens boek wel. Hij mailt: ‘Het boek bevat veel feitelijke onjuistheden en is vooral geschreven vanuit het eigen gelijk van de auteur. Engelen had zijn observaties en conclusies eenvoudig kunnen checken door documenten na te lezen en enige leden van zijn “schaduwelite” om reacties op zijn beschuldigingen te vragen.’
Dit vindt ook hoogleraar journalistiek Jeroen Smit een tekortkoming. De auteur van De Prooi, gevraagd om Engelen op een vriendelijke manier tegen te spreken bij diens boekpresentatie (‘Het glas is bij jou altijd halfleeg’), zegt tijdens dat evenement: ‘Jammer dat er geen wederhoor is toegepast. Het is geen journalistiek boek, maar een pamflet.’
Engelen betwist het niet.
Ewald Engelen wordt over zijn boek geïnterviewd door Het Parool en zit aan bij Jeroen Pauw, maar de Zuidas negeert hem. De hoogleraar is niet anders gewend. Voor financiële professionals is hij nu eenmaal die druktemaker uit ‘het andere circuit’, dat door waterdichte schotten is gescheiden van de eigen habitat.
Maar dan verschijnt de Volkskrant van dinsdag 25 november. Een redacteur zag alvast de aflevering van die avond van het NCRV-programma Altijd Wat. Hierin bekent Engelen dat de ledenlijst van de schaduwelite ‘een gimmick’ is, ‘bedacht door de uitgever’ om de verkoop te stimuleren. De auteur heeft er naar eigen zeggen spijt van. Daarom ontbreekt de lijst ook in de tweede druk.
Nout Wellink, ex-president De Nederlandsche Bank
'Engelen stelt goede thema's aan de orde, maar naarmate hij steeds opgewondener raakt, schrijft hij dingen die niet compleet of misleidend zijn of de integriteit van mensen aantasten.'
Sylvester Eijffinger, lid commissie-Wijffels
'Engelen negeert de lessen die door de commissie-Maas (omgezet in de Code Banken) en de commissie-Wijffels getrokken zijn en tot vele concrete maatregelen (risicomanagement, governance, bonussen, hogere kapitaaleisen) hebben geleid.'
Frits Bolkestein, ex-eurocommissaris
'Ik heb het boek niet gelezen. Ik heb er dan ook geen mening over.'
Robin Fransman, ex-adjunct-directeur Holland Financial Centre
'Een boek van Noord-Koreaanse allure. Door de overdrijving, en door het negeren van heel moeilijke dilemma's die in de financiële sector spelen.'
Arnoud Boot lid commissie-Wijffels
'Ik ben blij met Engelen. Dwarse denkers zijn óók nodig. Anders dan ik blijft hij bewust een buitenstaander, zodat hij de sector er onverbloemd van langs kan geven. Daar hoort bij dat hij soms de bocht uit vliegt. Wel kun je Engelen bekritiseren omdat we hem vóór de crisis niet hebben gehoord.'
Op Twitter breekt prompt de hel los. Wouter Bos neerzetten als leugenaar en vervolgens nul concrete voorbeelden kunnen opnoemen? De naam van de frauderende socioloog Diederik Stapel valt. Femke Halsema, collega-columnist bij De Correspondent, neemt het voor Engelen op. ‘Dus Engelen gebruikt voor zijn pamflet een van de vaste succesnummers uit de media: het ranglijstje. En nu zijn de journalisten verontwaardigd?’
Toch is er een belangrijk verschil met het doorsneetijdschriftenlijstje: Engelen betichtte zijn hele ‘club van 67’ van leugens, chantage en intimidatie.
Engelens geloofwaardigheid loopt die 25ste november dus een forse deuk op. Maar zijn boodschap staat nog recht overeind, benadrukt hij zelf. En het is zo: er zijn wel degelijk economen die menen dat de man met de exotische leerstoel op bepaalde vlakken gelijk heeft met zijn kritiek.
Wat is de kern van het politiek-economische gedachtegoed van Ewald Engelen? Hij is een hardcore keynesiaan, die vindt dat Nederland en Europa nu ‘kapot worden bezuinigd’. Angela Merkel is derhalve ‘niet de redding van, maar een gevaar voor Europa’. Loonmatiging? Nee, de lonen moeten juist flink stíjgen, zodat de burger meer koopkracht krijgt.
En zijn misschien wel allerbelangrijkste punt: de kapitaalbuffers van de banken moeten fors omhoog, naar 15%. Zo worden banken ‘shockproof’ en zakt hun winstgevendheid tot onder 10% per aandeel, legde Engelen onlangs uit. ‘Dan zijn we waar we zijn willen: een bank wordt minder aantrekkelijk voor al die mensen die graag gokken met andermans geld.’
Het zijn geen stellingen waarmee je economen anno 2014 nog plafondhoog de gordijnen in jaagt. Het is met name Engelens felle toon die hun tegen de borst stuit. Bijvoorbeeld dat hij de beroepsgroep een ‘fundamentalistische sekte’ noemt.
In interviews krijgt Engelen zo’n opmerking als een boemerang terug. Dan wordt hem gevraagd of zijn drammerigheid iets te maken heeft met zijn jeugd in Bussum. Zijn moeder was Jehova’s getuige: jarenlang moest hij met haar langs de deuren sjouwen met de bladen Ontwaakt! en De Wachttoren. ‘Dat is flauw’, bitste hij eerder dit jaar tegen Nieuwe Revu. ‘Het heeft me juist gevoelig gemaakt voor sekteachtige verschijnselen.’ Dan doelt hij met name op de euro, die de ‘elite’ kennelijk ten koste van alles wil behouden.
Engelen is graag boos. Zo is de financieel geograaf, die woont in een hypotheekvrij appartement in de Amsterdamse wijk De Pijp, bozer dan welke econoom dan ook over de gigantische hypotheekschulden van Nederlandse huishoudens. Opportunistische politici en hebzuchtige bankiers hebben welbewust een hele generatie huizenkopers over de kling gejaagd, zegt hij. Zelf zag hij de huizenbubbel overigens ook te laat.