Poetin is nog altijd de oude Sovjet-spion: iemand die zijn ware identiteit verborgen houdt
Is Vladimir Poetin paranoïde geworden? Wie vraagt zich dezer dagen niet af wat er omgaat in het hoofd van deze voormalig Sovjet-agent. De Russische president leeft al jaren in een gesloten wereldje en weet zijn vijanden steeds op het verkeerde been te zetten. Maar wellicht heeft hij zijn talent voor misleiding dit keer overschat.
Bert Lanting1 maart 2022, 20:23
‘Ik heb hem in zijn ogen gekeken en ik vond hem heel rechtdoorzee en betrouwbaar’, concludeerde president George Bush twintig jaar geleden na een ontmoeting met president Poetin, iets waar hij later spijt van kreeg. Joe Biden, toen nog vice-president, kwam tien jaar later tot een heel andere conclusie. ‘Ik kijk u in de ogen en ik denk dat u geen ziel hebt’, zei hij aan het eind van een onderhoud met Poetin. ‘Dan begrijpen we elkaar’, antwoordde de Russische president glimlachend.
De ene na de andere wereldleider heeft de afgelopen 22 jaar in Poetins ogen gekeken, maar nu de Russische president een oorlog tegen Oekraïne is begonnen en zelfs met kernwapens dreigt, vraagt iedereen zich benauwd af wat er werkelijk omgaat in zijn hoofd. Tot nog toe had Poetin juist de reputatie van een berekenende, zij het wat sluwe figuur die weliswaar graag hoog spel speelt, maar nooit te hoog.
Gezien Poetins vroegere loopbaan bij de Sovjet-geheime dienst KGB is het niet verwonderlijk dat het voor de buitenwereld moeilijk is hem goed in te schatten. Als KGB-agent werd hij getraind om een dubbelleven te leiden en zijn ware identiteit verborgen te houden, al heeft Poetin nooit echt als Sovjet-spion in de vijandige, kapitalistische wereld gewerkt. Tijdens zijn verblijf in Oost-Duitsland, als medewerker van het KGB-kantoor in Dresden, hoefde hij zijn identiteit niet te verbergen.
Zijn training hielp hem wel om overeind te blijven toen de Berlijnse Muur in 1989 omviel en de DDR ineenstortte. Verbitterd over het ‘verraad’ van Sovjetleider Gorbatsjov keerde hij uit Oost-Duitsland terug naar zijn geboortestad St.-Petersburg met zijn vrouw en twee dochters.
Maar al snel koos hij voor een nieuw gezicht. Hij sloot zich aan bij de charismatische, hervormingsgezinde burgemeester Anatoli Sobtsjak en koos de kant van de liberalen, toen zijn KGB-baas Krjoetsjkov met enkele andere houwdegens uit het Politburo een coup pleegde tegen Gorbatsjov. Eenmaal op de ladder naar boven van het nieuwe bewind begon hij stiekem een netwerk op te bouwen van oude kameraden uit de KGB die hem ook nu nog omringen
.
Geheime scheiding
Ook wat betreft zijn privéleven gedraagt Poetin zich als een geheim agent. Hij hield zijn vrouw Ljoedmila zorgvuldig op de achtergrond en hield aanvankelijk ook hun scheiding geheim. Toen de roddelkrant Moskovski Reportjor daar in 2008 melding van maakte en schreef dat hij een relatie was begonnen met de turnster Alina Kabajeva, ging het blad prompt ter ziele. Geruchten willen dat Poetin inmiddels een paar kinderen met haar heeft, maar niemand weet het zeker.
Zijn ervaring met de schijnwereld die de Sovjetleiders hun onderdanen voorhielden komt hem te pas. Hij beroemt zich erop dat hij zich diep bekommert om de gewone Russen, van wie een aanzienlijk deel in armoede leeft, maar nog veel beter zorgt hij voor zijn vroegere maatjes uit St.-Petersburg die onder zijn hoede stuk voor stuk uitgroeiden tot miljardairs.
In navolging van zijn Sovjet-leermeesters heeft hij ook een ‘double speak’ geïntroduceerd. Russische media mogen niet meer van oorlog, invasie of aanval spreken, maar slechts van een ‘speciale operatie’. Op die manier probeert Poetin de omvang van de inval in Oekraïne te verhullen voor zijn volk.
Poetins neiging zijn ware gezicht te verbergen maakt het nu ook moeilijk onderhandelingen met hem te voeren, zoals de Franse president Macron merkte. Waarschijnlijk gaat Poetin ervan uit dat ook zijn gespreksgenoot met twee tongen spreekt. Daarom schrok hij er ook niet voor terug Macron af te poeieren met een nep-belofte. De Franse president kreeg van hem de verzekering dat Moskou bereid was te praten, terwijl Poetin vrijwel meteen daarna zijn troepen het bevel gaf voor de invasie.
Contact met de werkelijkheid
Veel mensen vragen zich af of hij gezien zijn roekeloze invasie en zijn nucleaire dreigementen misschien het contact met de werkelijkheid heeft verloren. Dat zou niet verwonderlijk zijn. Poetin leeft al jaren in een gesloten wereldje waarin hij geen contact heeft met de gewone Russen. Als hij ergens op bezoek gaat, ontmoet hij alleen maar mensen die vooraf door de geheime dienst zijn geselecteerd of zelf bij de overheid zitten.
Vladimir Poetin in 2013 met twee van zijn getrouwen. Beeld TASS via Getty Images
Vladimir Poetin in 2013 met twee van zijn getrouwen.Beeld TASS via Getty Images
Het grootste deel van de tijd brengt hij door in zijn hermetisch gesloten residentie Novo-Ogarjovo, in de bossen even buiten Moskou. Vandaar wordt hij af en toe onder escorte op hoge snelheid naar het Kremlin gereden over straten waar alle verkeer is stilgelegd.
Eén keer per jaar kunnen gewone Russen in het inbelprogramma Rechtstreekse Lijn hun grieven voorleggen aan de president, maar ook die worden zorgvuldig geselecteerd. Oppositieleden worden vermoord, gevangen gezet of het land uitgejaagd, waardoor Poetin zich doof heeft gemaakt voor elk kritisch woord. Tekenend is dat hij zelfs doofstom lijkt: hij weigert steevast de naam van de (nu gevangen) oppositieleider Aleksej Navalny uit te spreken.
Daar komt bij dat Poetin zich de afgelopen jaren heeft omringd door adviseurs die hetzelfde denken als hij of hem naar de mond praten. Zij hebben hem waarschijnlijk gesterkt in zijn gevoel dat hij nóg een militair avontuur moet beginnen na de in Rusland populaire inlijving van de Krim in 2014. Nu de Russische economie stagneert moet Poetins appèl aan de gevoelens van trots op de Russische identiteit zijn populariteit op peil houden bij zijn onderdanen.
Is Poetin paranoïde geworden?
Wie de beelden ziet van Poetin aan een meterslange tafel, terwijl zijn ministers in de verte aan het andere einde zitten, begint zich af te vragen of hij misschien aan paranoia lijdt. Zou hij zó bang zijn voor corona? Het is bekend dat al zijn bezoekers sinds het begin van de pandemie binnenstebuiten werden gekeerd voordat ze bij hem werden toegelaten.
In elk geval staat het beeld van Poetins lange-afstandstafels in schril contrast met het macho-imago dat hij heeft opgebouwd met zijn partijtjes ijshockey en trips in de wildernis met de torso ontbloot. Mogelijk schuilt de verklaring voor zijn obsessie met de ruim uitgevallen anderhalvemeter-regel ook in zijn verleden als geheim agent. Bij de KGB leerde hij niemand helemaal te vertrouwen. De KGB hanteerde bovendien tal van geniepige methoden om tegenstanders uit te schakelen, ook door vergiftiging.
Poetin heeft die traditie voortgezet: het kan haast niet anders dan dat hij het groene licht heeft gegeven voor de vergiftiging van ex-FSB’er Litvinenko en de mislukte pogingen de dubbelspion Skripal en oppositieleider Navalny te vergiftigen. Wie dergelijke praktijken bezigt, wordt waarschijnlijk zelf ook achterdochtig.