Uit het ND
Russische orthodoxie kent heilige, radicale narren. Ook punkband Pussy Riot staat in die traditie
De heilige Basilius bood een van Poetins voorgangers eens een glas bloed en een stuk rauw vlees aan om duidelijk te maken dat de tsaar onschuldig bloed en vlees had vergoten. Daarop stopte het geweld.
Een patriarch die het Poetinregime ondersteunt, een xenofobe (en homofobe) boodschap uitdraagt en weerwoord krijgt van andere kerkleiders bepaalt het beeld van de Russisch-Orthodoxe Kerk op dit moment. Dit verhult dat er juist in de orthodoxe traditie zelf een nog veel radicalere, profetische stroming van kritiek op religieus en kerkelijk machtsmisbruik bestaat.
Het gaan om de heilige narren. Dit waren en zijn radicale christenen, voor gek verklaard door hun tijdgenoten, die met hun optreden en getuigenis de schijnheiligheid van kerk, staat en hun vertegenwoordigers ontmaskerden. In hun gedrag braken ze met alle normen en waarden die goede, nette en vrome Russen voor normaal aanzagen. Dat gaf hen de naam ‘heilige narren,’ naar het voorbeeld van Paulus die zich ook zo beschreef (zie 2 Korinthiërs 11 vers 16 tot 12 vers 13). Twee voorbeelden laten zien wat de betekenis van dit soort personen kan zijn.
Ten tijde van tsaar Ivan de Verschrikkelijke (1530-1584) leefde de bekendste Russische heilige nar: Basilius de Gezegende (1469-1552/1557). Tussen hem en de tsaar kwam het, volgens Basilius’ levensbeschrijving tot een aantal confrontaties. Zo ontmoette hij de tsaar terwijl die in de oude stad Novgorod een bloedbad aanrichtte. Basilius bood de tsaar een glas bloed en een stuk rauw vlees als maaltijd aan. De tsaar walgde ervan, waarop Basilius hem erop zei dat dit het onschuldige bloed en vlees was dat hij vergoten had. Zo bracht hij hem ertoe het geweld te stoppen. Een andere keer spreekt hij de tsaar na een kerkdienst. Tot diens verrassing ontkent Basilius dat de tsaar in de kerk geweest is. Het punt is dat de Tsaar er weliswaar fysiek was, maar met zijn gedachten bezig was met de bouw van een nieuw paleis.
Kerkbezoek voor de schone schijn en het eigen imago werkt voor de heilige nar niet en dat laat hij weten. Het meest schokkende is dat hij er zelfs niet voor terugdeinsde om een icoon van Maria kapot te slaan. Hij was erachter gekomen dat er onder de afbeelding van Maria een afbeelding van de duivel schuilging. Zijn punt was duidelijk: zelfs het allerheiligste kan voor duivelse doeleinden misbruikt worden.
Het meest schokkende is dat hij er zelfs niet voor terugdeinsde om een icoon van Maria kapot te slaan.
Basilius is een officiële heilige van de Russisch-Orthodoxe Kerk. De grote kathedraal in het Kremlin is zelfs aan hem gewijd. Het lijkt op het moment weinig indruk te maken op de regering in dat Kremlin. De geest van Basilius leeft echter voort. Ook nu zijn er mensen die juist in de grootste schatten van de orthodoxe traditie inspiratie vinden om zich tegen het Poetinregime teweer te stellen.
Een goed voorbeeld is de punkrockband Pussy Riot. Hun optreden in de kathedraal van Christus de Verlosser in Moskou was een schandaal tijdens Poetins verkiezingscampagne in 2012. Het was ook een letterlijk schandaal, een steen des aanstoots, in de beste traditie van de heilige narren die de christelijke traditie aangrijpen om schijnheiligheid aan de kaak te stellen. Daar wijst niet alleen hun optreden tijdens de vastentijd op, een tijd van ontmaskering en inkeer, maar ook hun gebed: ‘Moeder van God, smijt Poetin eruit’. Dat zongen ze namelijk op een melodie uit één van de grootste klassiekers van de Russische sacrale muziek: de Vespers van de grote Sergej Rachmaninov. ‘Heilig gesproken’ zijn de leden van Pussy Riot niet (de huidige patriarch zal dat ook niet snel doen), maar in lijn van de heilige narren die met gebruik van de christelijke traditie machtsmisbruik hekelen staan ze wel.
De huidige opstelling van de Russische kerk en staat geven alle aanleiding om deze radicale en machts- en religiekritische kant van de Russische orthodoxie te benadrukken, hoog te houden en te gedenken omdat deze zoveel dichterbij het evangelie staat dan xenofobie of homofobie. Dit in de hoop dat het voorbeeld van deze heilige narren en hun navolgers mensen opnieuw inspireert tot radicaal verzet op grond van het evangelie en omwille van het evangelie tegen wat er in naam van het evangelie aan machtsmisbruik plaats vindt.