RIVM-baas: ‘Helft Nederlanders zal uiteindelijk virus krijgen’
============================================
Interview RIVM-directeur Jaap van Dissel begrijpt dat mensen duidelijkheid willen over het coronavirus. Maar die is lastig te geven. ‘Het is de natuur die zich hier roert.’ En die laat zich niet altijd controleren door de mens.
Pim van den Dool
13 maart 2020 om 19:03 uit het NRC
Leestijd 4 minuten
Het leidde tot schrikreacties, de uitspraak van bondskanselier Angela Merkel deze week dat tot wel 70 procent van de Duitse bevolking besmet zal raken met het coronavirus. Maar ook het Rijksinsituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) houdt er inmiddels rekening mee dat de helft van de Nederlandse bevolking de komende jaren Covid-19 krijgt, zegt directeur infectieziektenbestrijding Jaap van Dissel. „Dat gebeurt niet in een paar maanden, maar we zitten nu wereldwijd in een pandemie. Het virus zal bij ons blijven, we zullen dit als maatschappij moeten doormaken.”
Van Dissel baseert zijn inschatting op het zogenaamde internationale ‘reproductiegetal’, het cijfer dat aangeeft hoeveel mensen gemiddeld besmet raken door één ziek persoon. Dat schommelt op dit moment tussen de 1,5 en 2. Trek je die lijn door, dan krijgt 50 tot 60 procent van de Nederlanders het virus. Dat hoeft geen ramp te zijn, zegt Van Dissel. „De meeste mensen krijgen milde klachten.” Wel wil het RIVM een piek van besmettingen en te grote druk op de zorg voorkomen door de verspreiding van het virus te vertragen. Dat is vanaf nu het doel van het beleid. „Kunnen we de golf besmettingen zo uitsmeren dat we zorg kunnen blijven bieden aan kwetsbare patiënten die dit het hardst nodig hebben?”
Uitzonderlijke tijden
Het zijn uitzonderlijke tijden, zelfs voor het RIVM. Een gezondheidscrisis als dit heeft de 62-jarige Van Dissel, een ervaren hoogleraar interne geneeskunde, nooit eerder meegemaakt. Donderdagnacht zat hij tot drie uur in de Tweede Kamer, om premier Mark Rutte en minister Bruno Bruins (Medische Zorg, VVD) als adviseur bij te staan. Vrijdag voerde hij weer heel de dag topoverleg, onder meer met het ministerie van Volksgezondheid.
Hoe hij het volhoudt? „Ik probeer zoveel mogelijk goede nachten te maken.” En hard werken is voor hem als arts niet nieuw, benadrukt Van Dissel. „Ik ben gewend om flink uren draaien.” Om te voorkomen dat hij zelf besmet raakt, doet de RIVM-directeur wat hij elke Nederlander aanraadt: goed en vaak de handen wassen, op gepaste afstand van anderen blijven. „Je probeert extra zorgvuldig de maatregelen te volgen die je zelf afkondigt.”
Van Dissel is in een paar weken uitgegroeid tot hét gezicht van de coronabestrijding in Nederland. Hij adviseert over het te volgen beleid, staat op persconferenties naast premier Rutte. Op die momenten probeert hij rust uit te stralen, hoewel hij snapt dat mensen zich grote zorgen maken. „Het is de natuur die zich hier roert. We kunnen geloven in de maakbaarheid van alles, maar daar zitten grenzen aan.” Hij wil maar zeggen: als mensheid moeten we begrijpen dat we helaas niet alles onder controle hebben.
Ook kritiek op ‘zijn’ RIVM
Zijn RIVM krijgt de laatste dagen kritiek, ook in de Tweede Kamer. Nederland zou te laat strengere maatregelen hebben genomen en achter de feiten aanlopen. Van Dissel zegt dat je het als RIVM in een crisis als dit bijna nooit goed kan doen. „Bij elke maatregel zijn er mensen die het te hyperig vinden, en mensen die het onvoldoende vinden.” Een grote meerderheid van de bevolking steunt het beleid, volgens Van Dissel. „Uit peilingen blijkt dat Nederlanders de maatregelen tot nu toe verstandig vinden en zich eraan willen houden.”
In landen waar al wel strengere maatregelen genomen werden, stijgt het aantal besmettingen niet minder snel, ziet Van Dissel. Het RIVM meldde vrijdag dat in Nederland nu 804 patiënten positief hebben getest. In Italië zijn al ruim 15.000 patiënten en dat aantal blijft snel stijgen. Ondanks dat het hele openbare leven daar al dagen volledig stil ligt. „Zelfs een lockdown is niet 100 procent effectief.”
Experts zeiden deze week dat Nederland nu harder moet ingrijpen om ‘Italiaanse toestanden’ te voorkomen. Van Dissel waarschuwt dat je niet te snel te veel doen moet doen. „Ik hoor in Italië ook alweer kritiek dat het hele land op slot zit.” Het RIVM balanceert tussen twee gedachten, legt hij uit. „Je wil niet te weinig doen om het virus in te dammen en tegelijk niet te veel schade veroorzaken. ”
Loslaten contactonderzoek
Nederland kwam deze week in een nieuwe fase van de virusbestrijding. Waar het RIVM tot vorige week vaststelde dat de meeste infecties een relatie hadden met buitenlandse brandhaarden als Italië, wees nieuw onderzoek uit dat het coronavirus zich in Noord-Brabant nu ook onder de bevolking verspreidt. Dit maakt een andere aanpak nodig, zegt Van Dissel uit. „ We konden besmette personen isoleren en de GGD hun contacten laten onderzoeken. Dat is in Brabant nu niet meer realistisch en ook in Limburg lijkt verspreiding aan de gang te zijn vanuit Duitsland.”
Met het loslaten van het contactonderzoek raakt het totaal aantal Nederlanders dat besmet is verder uit beeld. Uit RIVM-onderzoek in de Brabantse ziekenhuizen bleek deze week dat 4 procent van de geteste medewerkers besmet is met Covid-19. De medewerkers hadden milde luchtwegklachten, terwijl in Nederland nu vanwege het dreigend tekort aan testen alleen mensen met ernstige klachten getest worden. En dus onttrekt „een deel van de patiënten zich aan onze waarneming”, erkent Van Dissel. Hoeveel dat er precies zijn weet hij niet, maar onderzoek van de Chinese situatie laat zien dat wel 80 procent van de zieken slechts milde klachten kreeg. Als dat hier ook zo is lopen nu al honderden extra Nederlanders met Covid-19 rond.
Het kabinet kwam daarom donderdag met een reeks nieuwe maatregelen op grotere schaal. Iedereen met lichte griepverschijnselen moet thuisblijven, zo veel mogelijk mensen moeten proberen thuis te werken en evenementen met meer dan honderd personen worden afgeraden. Op deze manier een beroep doen op de bevolking is „de meest effectieve maatregel die we hebben” om de verspreiding te vertragen, zegt Van Dissel. „Dat is de reden dat we hem voor heel Nederland hebben getroffen.”
Scholen blijven wel open, terwijl een reeks Europese landen die uit voorzorg wel hebben gesloten. Premier Rutte zei donderdag dat met het openhouden van scholen wordt voorkomen dat ouders die in de zorg werken – en dus juist nú hard nodig zijn – in de problemen komen. Maar volgens het RIVM is het effect van het sluiten van de scholen op de circulatie van het virus „gering”. Van Dissel haalt recent onderzoek van de WHO naar het ziekteverloop in China aan: slechts 2 procent van de geïnfecteerden was onder de twintig jaar. „Hier geldt: hoe jonger, hoe minder het voorkomt. Als kinderen besmet raakten was dat in gezinsclusters. En we zien bijna geen gevallen waarin kinderen volwassenen hebben besmet.”
Kunnen Nederlanders dit weekend nog naar de kroeg, en is Noord-Brabant inmiddels een risicogebied? Van Dissel roept iedereen op z’n „gezond verstand” te gebruiken. „Denk bij iedere reis na: moet ik die nu per se maken?” Bijeenkomsten met meer dan honderd mensen „moeten we nu echt niet willen”, zegt Van Dissel, maar verder wil hij geen lijstje geven met wat nog wel en niet mag. Maar cafébezoek: raadt hij dat nu af of niet? „Dat ligt voor iedereen anders. Sommigen voelen zich daar niet happy bij, anderen voelen zich juist heel goed als ze in de kroeg zijn geweest. Maar hou een beetje afstand tot elkaar.”