Von der Leyen: Europa moet voor essentiële grondstoffen af van buitenlandse afhankelijkheid
12:25
'Hadden we maar geluisterd naar degenen die Vladimir Poetin kennen', verzuchtte Ursula von der Leyen woensdag in haar jaarlijkse 'State of the Union'. Dat is voor de voorzitter van de Europese Commissie 'de belangrijkste les van het afgelopen jaar' geweest. Geplaagde buurlanden en kritische journalisten en oppositie 'waarschuwden al jaren dat Poetin niet zou stoppen.'
Op 24 februari kregen zij gelijk, toen Rusland Oekraïne inviel. Vervolgens werd nooit eerder zo duidelijk wat in Brussel iedereen al wist: de Europese Unie is zeer afhankelijk van andere landen en regio's voor essentiële goederen als gas en zeldzame metalen als lithium. Dat wordt nu pijlsnel afgebouwd, zei Von der Leyen in haar 'Brusselse troonrede', een toespraak waarin ze haar plannen voor 2023 ontvouwde en terugblikte op de afgelopen tijd.
Gestoken in de geel-blauwe kleuren van Oekraïne en vergezeld door de vrouw van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zei ze dat Rusland nog maar goed is voor 9% van de Europese import van gas door pijpleidingen. Vorig jaar was dat nog 40% van de hele gasinvoer. 'Maar we moeten af van alle afhankelijkheid van Rusland, want Moskou manipuleert de markt.' De Europese Commissie wil daarvoor beslist niet buigen, door de sancties tegen het land te verzachten.
Overwinsten
Wel vindt Von der Leyen dat kwetsbare burgers en bedrijven financiële hulp moeten krijgen om de hoge elektriciteitsrekeningen te betalen. Dinsdagavond lekte al uit dat Brussel zint op het instellen van een prijsplafond van €180 per megawattuur voor bedrijven die stroom opwekken via zon, wind, bepaalde vormen van waterkracht en kernenergie.
Alle winsten die deze ondernemingen boven dit bedrag maken, worden straks afgeroomd. Tegelijkertijd komt er een verplichte 'solidariteitsbijdrage' voor olie- en gasbedrijven van 33% over hun 'overwinsten'. Met dat laatste wordt bedoeld: winsten die 20% boven de belastbare winsten van de vorige drie jaren liggen. Volgens Von der Leyen leveren deze maatregelen de lidstaten gezamenlijk in totaal €140 mrd op voor noodsteun aan burgers en bedrijven.
Aardmetalen
Von der Leyen heeft ook geleerd dat de ene afhankelijkheid niet lukraak moet worden ingeruild voor de volgende. Voor haar grote vergroenings- en digitaliseringsoperatie heeft de EU zeldzame aardmetalen, waaronder lithium, nodig voor batterijen en chips. Op dit moment heeft China 90% van de wereldwijde markt in zeldzame metalen in handen en 60% van de lithiumproductie en -bewerking en staat de EU nog flink op achterstand.
De Europese Commissie komt daarom spoedig met wetgeving voor het verplicht aanleggen van strategische reserves van aardmetalen en om de Europese productie op poten te krijgen. Volgens Von der Leyen kan de vijf jaar geleden gelanceerde 'Batterijenalliantie' hierbij als voorbeeld dienen. 'Binnenkort al maken we tweederde van de batterijen die we in de EU nodig hebben op eigen bodem', meende Von der Leyen.
Vorig jaar kwam de Commissievoorzitter bovendien nog op de proppen met de Chips Act, wat er volgens haar toe heeft geleid dat de komende maanden de eerste 'gigafabriek' voor halfgeleiders wordt geopend. 'Deze successen moeten we evenaren.'
Waterstofbank
Ook waterstof is een speerpunt van Von der Leyen. De Commissie zal een 'waterstofbank' opzetten die de investeringen in deze schone brandstof moet aanjagen. Zodoende moet waterstof uitgroeien tot een serieuze markt in plaats van de 'niche' die het nu nog is. Brussel maakt er €3 mrd voor vrij uit het Europese innovatiefonds.
Opvallend genoeg zei Von der Leyen ook druk op de lidstaten te willen zetten om een soort nieuw Europees staatsfonds te creëren. Veel EU-landen, waaronder zeker ook Nederland, staan doorgaans bepaald niet te springen om extra fondsen voor Brussel, omdat dit hun extra geld of financiële garanties kost. Maar volgens de Commissievoorzitter heeft Brussel meer financiële slagkracht nodig om te investeren in 'belangrijke projecten met een gemeenschappelijk belang.'
Hoe Von der Leyen dit voor zich ziet, werd niet meteen duidelijk uit haar toespraak. Maar hooggeplaatste bronnen menen dat de aanstaande tussentijdse evaluatie van de in 2020 vastgestelde Europese meerjarenbegroting (2021-2027) een uitgelezen kans kan zijn om het staatsfonds te berde te brengen.
Markttoegang voor Oekraïne
Na haar toespraak reisde Von der Leyen meteen met Olena Zelenska naar Oekraïne voor gesprekken met de president. De Commissie wil het belegerde land een betere toegang verschaffen tot de Europese interne markt in de hoop dat de ineengestorte economie daarmee weer wat kan opkrabbelen.
Verder schenkt de EU €100 mln aan Oekraïne om verwoeste scholen te herbouwen, boven op de €19 mrd die het land (buiten de wapensteun) al heeft gekregen. Von der Leyen weet het zeker: 'Als we moedig en solidair blijven, dan faalt Poetin en zegeviert Europa.'