Experts: ‘Poetin is een dead man walking, een man op weg naar zijn einde’
AnalyseHet was een rampweek voor Vladimir Poetin. Het optreden tijdens de crisis van vorige week zorgt voor verbijstering. Waarom deed de Russische president niks terwijl Jevgeni Prigozjin met zijn Wagnergroep oprukte richting Moskou? ,,De fut ontbreekt al een tijdje”, zegt Ruslandkenner Hans van Koningsbrugge. ,,De man wordt oud.” En dus is de vraag hoe sterk zijn positie nog is.
Mark van Assen 30-06-23, 18:22 Laatste update: 18:46
Zoek de verschillen.
We beginnen in 1999, als Vladimir Poetin nog net geen president is, maar wel heel duidelijk de man van de toekomst. De verkiezingen staan voor de deur en het rommelt in Tsjetsjenië: het ideale moment voor de man uit Sint-Petersburg om zich te profileren als de sterke leider die het dolende Rusland zo dringend nodig heeft.
Kijk naar hem en je ziet het meteen. Hij is jong (nog geen vijftig), superfit (judo), lacht zelden, heeft een vanzelfsprekende en ondoorgrondelijke manier van doen, en, het allerbelangrijkste, straalt kracht en doortastendheid uit. Die Tsjetsjenen? ,,We zullen die terroristen overal achtervolgen. Als we ze te pakken krijgen op de wc, dan knallen we ze daar meteen af.”
De Russen vinden het prachtig. Dit is Poetin, de man die de chaos onverschrokken te lijf gaat. Een paar maanden later is hij president en gaat zijn land achtereenvolgens voor in oorlogen in Tsjetsjenië, Georgië, Syrië en Oekraïne.
Door naar nu, meer dan twintig jaar later, de laatste week van juni 2023. Poetin is ouder geworden, dikker, wellicht wat botox, en laat zich allang niet meer met ontbloot bovenlijf fotograferen op een paard. Hij heeft de ergste dagen uit zijn politieke loopbaan achter de rug. Er is een soort staatsgreep gepleegd, nota bene door iemand die hij zelf in het zadel heeft geholpen (Jevgeni Prigozjin), maar van de vastberadenheid waarmee hij lang geleden de Tsetsjenen te lijf ging, is niks meer over. Wel in woorden (‘muiterij’, ‘chantage’, ‘dolk in de rug’), maar zeker niet in daden.
Huurlingenleider Prigozjin kreeg zowaar een vrijgeleide naar Belarus, zijn soldaten mogen zich bij het reguliere leger voegen als ze dat willen, en we gaan over tot de orde van de dag. In dit geval betekent dat: een bezoek aan de republiek Dagestan om daar met de lokale leider van gedachten te wisselen over de ‘ontwikkeling van het toerisme’. Hij laat zich fotograferen met enthousiaste Dagestanen en neemt zelfs afscheid met kushandjes. Zijn woordvoerder Dmitri Peskov rept na afloop van een 'verbazingwekkend vertoon van steun en gelukzaligheid’ van de bevolking.
De fut ontbreekt
Het is alsof we het over twee verschillende mannen hebben. Wat is er gebeurd met de leider die zijn land met ijzeren hand regeerde? Die zijn eigen kliek uit Sint-Petersburg naar het Kremlin bracht, zijn siloviki (sterke mannen) met macht en geld aan zich bond als was hij een maffiabaas, tegenstanders uit de weg liet ruimen, wereldleiders regelmatig schoffeerde (Angela Merkel droomt wellicht nog weleens van de grote hond die Poetin naast haar posteerde) en urenlange persconferenties gaf waarbij niemand hem durfde te onderbreken.
Zoals zoveel Rusland-watchers keek ook Hans van Koningsbrugge, hoogleraar Geschiedenis en politiek van Rusland aan de Rijksuniversiteit Groningen, met verbijstering naar de gebeurtenissen van afgelopen week. ,,Ik zie iemand bij wie de fut ontbreekt. Ik zie een baas die heeft verzuimd een conflict op te lossen tussen Prigozjin en de legertop, die niet kon kiezen tussen een nuttige huurlingenbaas en zijn oude vriend en minister van Defensie Sergei Sjoigoe, en nu achter de feiten aanloopt en veel te laat reageert.”
Maar Van Koningsbrugge zag dat niet alleen in de aanloop naar en de nasleep van de muiterij van Prigozjin. ,,Corona speelt hier ook een rol. Poetin trok zich toen terug in zijn datsja en sprak daar alleen met mensen die uitvoerig getest waren, en die dan ook nog eens vier meter verderop aan een lange tafel moesten zitten. Dit deed hij daarvóór nooit. En die houding heeft zich doorgezet. Hij oogt langzamer, afstandelijker, weifelender. De man wordt oud.”
Pijnlijk duidelijk
Het lijkt er op dat zijn getrouwen hem inmiddels ook op deze manier bezien. Dit werd pijnlijk duidelijk tijdens de opstand van Prigozjin. Als Poetin nog stevig in het zadel had gezeten, dan had iedereen zich onmiddellijk achter hem geschaard en de muiters ondubbelzinnig veroordeeld. Nu bleef het lang stil in de hoogste kringen. De verwarring was bijna tastbaar.
Waarom doet Poetin niks? Heeft hij de boel nog wel onder controle? Als ik te vroeg voor Poetin of juist voor Prigozjin juich, snij ik mezelf dan niet ontzettend in de vingers? Zelfs mensen als Margarita Simonyan, de baas van propagandazender RT, wachtten tot het allerlaatste moment om zich ‘volmondig’ achter de president te scharen. Veel analisten zijn er al uit: Poetin is een dead man walking, een man op weg naar zijn einde.
Het is spannend, zegt Van Koningsbrugge. ,,Gaat hij dit nog rechtbreien? Er moet in elk geval actie komen. Daarom is ook generaal Surovikin nu opgepakt.” Deze hoge militair wordt ervan verdacht van de muiterij te hebben geweten, maar daar vervolgens niks over te hebben gemeld. Zijn mensen worden nu ondervraagd door de geheime diensten om vast te stellen of ze nog wel loyaal zijn aan Poetin.
Het is nog geen echte bijltjesdag, maar die kan misschien nog komen. ,,Maar het is nog niet afgelopen, hoor. Poetin is voor vele miljoenen Russen nog steeds de grote held die na de ellende van de jaren negentig voorspoed en stabiliteit heeft gebracht. Er zijn twee factoren die daar verandering in kunnen brengen: de situatie op het slagveld in Oekraïne en de waarde van de roebel. Gaan die allebei verslechteren, dan zit hij pas echt in de problemen. Dan is hij de controle kwijt, en daar is bij hem alles op gebaseerd.”