Big data legt onzichtbare criminaliteit bloot
•Heiko Jessayan
•Rob de Lange
Fraude met uitkeringen, toeslagen, subsidies en inschrijvingen bij opleidingen is een veel wijdverbreider fenomeen dan tot nu kon worden aangetoond, omdat instanties hun gegevens niet met elkaar uitwisselen. Dat geldt ook voor het witwassen van geld.
Dit blijkt uit een tot nu toe niet gepubliceerd uniek onderzoek waarin verschillende overheidsinstanties gegevens hebben vergeleken met data van private bedrijven die in Rotterdam actief zijn. Dit criminele gedrag onder de oppervlakte ondermijnt maatregelen om problemen in achterstandswijken op te lossen.
Experimenteel bigdataonderzoek
De afgelopen jaren heeft het Openbaar Ministerie onder de naam FinPro met externen gewerkt aan experimenteel bigdataonderzoek. De methode is toegepast op Rotterdam-Zuid. In samenwerking met financiële partijen, zorgverzekeraars en andere private ondernemingen is zogeheten 'collectieve intelligentie' opgebouwd. Afwijkende patronen die tot nu toe onbekend kwamen daardoor aan het licht.
‘We hebben de onzichtbare onveiligheid zichtbaar gemaakt’, zegt Annemieke Roobeek, die als hoogleraar strategie en transformatiemanagement aan Nyenrode leiding gaf aan het project. Roobeek is onder meer commissaris bij ABN Amro en KLM. ‘Het ligt voor de hand dat de patronen die we in Rotterdam-Zuid hebben aangetroffen, ook in andere steden voorkomen.’
De overheid als flappentap
Uit het onderzoek blijkt dat mensen die onterecht geld opstrijken, niet opvallen omdat overheidsinstanties het belang van data-analyse nog onvoldoende inzien. Criminelen en fraudeurs blijven daardoor structureel onder de radar. Volgens Roobeek is sprake van ‘systeemfraude’, waarbij grote groepen mensen ‘stelselmatig de overheid als flappentap gebruiken’.
Om de problemen in achterstandsgebieden te lijf te gaan, hebben Rijksoverheid, gemeente Rotterdam, onderwijs- en zorginstellingen, woningcorporaties en bedrijfsleven daar de handen ineen geslagen via een speciaal project, het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ). Maar uit FinPro blijkt dat het programma gevaar loopt, omdat het wordt uitgevoerd in een wijk waar veel onzichtbare criminaliteit voorkomt.
Privacydebat
Roobeek: ‘Rotterdam-Zuid gaat gebukt onder criminaliteit uit Turkije, Marokko, maar ook uit Nederland. Het zit onder de oppervlakte en dat is precies die onzichtbare onveiligheid. Het gaat om drugshandel en mensensmokkel. Net als de maffia doet, trekken ze sociaal zwakkeren aan, van wie sommigen de nieuwe rijken in de wijk worden. Andere bewoners zien het gebeuren, voelen zich ook niet meer gebonden aan de wet, en slaan, soms vanuit armoede, aan het sjoemelen met uitkeringen, toeslagen of schoolinschrijvingen. Zo sijpelt criminaliteit door naar beneden met grote gevolgen voor de leefbaarheid in een wijk. Het zet een rem op de sociaal opwaartse beweging waarvoor NPRZ bedoeld is.’
De patronen die uit de analyse tevoorschijn komen waren voor bedrijven en overheidsinstanties een eyeopener, zegt Roobeek. De geanonimiseerde datareeksen zijn echter na het onderzoek direct vernietigd; dat was vanwege de privacygevoeligheid vooraf al afgesproken met alle betrokkenen. Opmerkelijk is dat de Belastingdienst geweigerd heeft mee te werken aan het onderzoek.
Vincent Leenders, bij het Openbaar Ministerie de landelijk coördinerend officier van Justitie fraude bij het Functioneel Parket, noemt de resultaten ‘prikkelend’. Het interpreteren van gegevens kan volgens hem geschieden zonder de privacy aan te tasten en geeft politie en Justitie een nieuw wapen in handen. ‘De leefbaarheid in een wijk zal er door verbeteren.’ Leenders hoopt dat de pilot aanleiding is tot een breder debat over de vraag of het gebruik van big data bij criminaliteitsbestrijding verder ontwikkeld mag worden.
Bron : FD.nl